Arā tonu ngā whakamārama rerekē mō te pūtakenga mai o te Whakaputanga. E ai ki ētahi nā te Rehireneti nā Te Pūhipi i waihanga hei akiaki i ngā rangatira kia mau ki te āhua o te ture me te noho pai. Ki tā ētahi anō, he mea āta whiriwhiri nā ngā rangatira kia ngāwari ai tā rātou pupuri i te mana motuhake mō ake tonu atu.
Taro iho i te hainatanga o te Whakaputanga, kāore noa te huihuinga i hui. Ko te raru tonu e whawhai tonu ana ētahi o ngā iwi i taua wā.
Te whakamana i te whakaputanga
Nō te tau 1836 ka whakamanahia e Peretānia te Whakaputanga. I muri ka whakaae a Wīwī ki te whakaōkawatanga o Aotearoa hei whenua motuhake ki raro i te mana o ōna rangatira Māori. Ko ngā whakaaro hoki i taua wā o te Komiti Whiriwhiri Take ā-Motu o Amerika mō Aotearoa: ‘kei raro i te mana o ngā iwi tangata whenua, ā, ko te nuinga i minea mai. Ā, nō te 28 o Oketopa 1835 ka hainatia te kawenata whakatau i tō rātou mana motuhake i raro i te ingoa o Te Whakaminenga o nga hapu o Niu Tireni.’1
Ko te tūtohunga o Aotearoa hei whenua motuhake te take i hikaka ai a Ingarangi ki te haina i te Tiriti o Waitangi, otirā ki te whakaū i tēnei whenua hei koroni nō Peretānia. Kei te whiti tuatahi o te Tiriti o Waitangi ka pā ngā kōrero ki ngā rangatira o Te Whakaminenga o ngā Hapū o Nū Tīreni, me ngā rangatira motuhake kāore anō kia haina i te Whakaputanga.
Ngā take e pā ana ki te Tiriti o Waitangi
Ko tētahi o ngā take o te Tiriti o Waitangi, ko te whai o ana kaiwaihanga, i roto i te wāhanga reo Pākehā kia whakamoanatia te mana o te Whakaputanga. Engari i ngā kupu o te Whakaputanga, ka whakamahia te kupu ‘rangatiratanga’ mō te ‘independence’. Kāti, i te wāhanga reo Māori o te Tiriti o 1840, i te whiti tuarua ka whakanōhia te rangatiratanga ki te Māori. Waihoki, i whakamāoritia te ‘sovereignty’ ki te kupu ‘kāwanatanga’. Kāore tonu i whakamahia ngā kupu i roto kē i te Whakaputanga, arā, te kīngi’ me te ‘mana’ hei hoa mō te kupu ‘sovereignty’. Koinei ka heria e ngā rōpū Kotahitanga te whakaaro he kotahi tonu te Whakaputanga me te Tiriti, arā, he whakaū i te rangatiratanga ki te iwi Māori te mahi o aua pukapuka e rua.